روشهای تکثیر نهال رز
گیاه شناسی
رز بوته چوبی چند ساله از خانواده گل سرخیان (Rosaceae) است که گونه های وحشی آن به طور گسترده در آسیای مرکزی و آسیای غربی پراکنده هستند این گیاه درختچه های چند ساله ای هستند و تا ارتفاع ۳ تا ۴ متر نیز می توانند ارتفاع داشته باشند. گلدهی این گیاه در ماه های فروردین و اردیبهشت اتفاق می افتد. این گیاه علاوه بر زیبایی منظر و لطافت گلبرگ ها، در رنگ های متنوع حیرت انگیز به وجود آمده است. انواع رز به طور وسیعی در مناطق معتدله و معتدله سرد ایران کاشته می شوند و گفته می شود عطر گل سرخ ایران در دنیا کم نظیر است. رزهای امروزی از هیبرید گونه های مختلف رزهای وحشی توسط اصلاح کنندگان گیاهان حاصل شده که بخش مهمی از بازار گل دنیا را به خود اختصاص داده است.
انواع رز
- رز وحشی (رزهای بوته ای یکبار گلده): انواع مختلفی از رزها که امروزه در باغچه ها کاشته می شود از نوع هیبرید بوده و متشکل از صفات ژنتیکی گونه های مختلفی هستند. البته در طبیعت گونه های رز وحشی یافت می شوند که صدها سال همچنان به حالت وحشی مورد استفاده قرار می گیرند. این گونه از رز مقاوم به سرمای زمستان هستند و گل های انها ساده و معمولا با یک ردیف گلبرگ هستند.
- رزهای پارکی: این بوته ها رزهای جهش یافته از رزهای وحشی هستند که گل های آنها ساده یا نیمه پرپر و یا پرپر هستند. اغلب این گونه ها برای پروژه های تحقیقاتی تولید ارقام جدید رز استفاده می شوند.
- رزهای بوته ای چندین بار گلده: این رزها حداقل دو بار در سال گل می دهند. گل ها به صورت خوشه ای بزرگ و معمولا پرپر هستند
- دیگر انواع رز شامل رزهای رونده،رزهای کرتی که به صورت انبوه کاشته می شوند، رزهای پرپر ساقه بلند که به رزهای هیبرید تی هم معروفند و اغلب به صورت شاخه بریده مصرف می شوند، رزهای پا کوتاه و رزهای پوششی هستند.
روشهای تکثیر رز
- قلمه: یکی از رایج ترین روش های تکثیر انواع رز شامل رزهای وحشی، باغچه ای و هیبرید قلمه گیری از آنهاست. این قلمه گیری می تواند در دو فصل سال صورت گیرید. یکی اواخر بهار از قلمه های تهیه شده از چوب نیمه خشبی یا سبز که در انتهای فصل گلدهی پس از ریزش گل ها تهیه می شود. در این زمان باید تعداد برگ ها را در قلمه کم کرد تا باعث از بین رفتن محتوای آب ساقه نشده و فرصت ریشه دهی به ساقه را بدهد. زمان دیگر برای قلمه گیری رز فصل پاییز طی ماه های آبان و آذر پس از ریزش برگهاست. در این زمان از ساقه های چوبی رز قلمه هایی به طول ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر تهیه می شود. در روش قلمه گیری بهتر است قلمه ها کمی پایین تر از گره (محل اتصال برگ به ساقه) و به شکل اریب قطع شود. سپس قلمه ها را در یک محیط کشت که اغلب ماسه شسته شده و یا پرلیت است کاشته و این محیط را تا ریشه دار شدن قلمه ها باید مرطوب نگاه داشت.
- پیوند: در این روش معمولا رز را بر روی یک پایه که ریشه قویتری دارد با روش شکمی پیوند می زنند. زمان پیوند اوایل بهار قبل از گلدهی و یا اوایل پاییز است.
- خوابانیدن: گرچه این روش شیوه معمول تکثیر بوته رز نیست ولی برای افراد غیر حرفه ای یک روش کارآمد محسوب می شود.
- بذر: روش تکثیر جنسی که ما در این مبحث می خواهیم به آن بپردازیم از بذر رز برای کشت استفاده می شود. البته این روش به دلیل ساده بودن دیگر روش های تکثیر رز، روش معمول برای تکثیر انواع رز نیست ولی برای اصلاح کنندگان نبات به منظور تولید ارقام جدید بسیار اهمیت دارد. زیرا از این روش به ایجاد تغییرات و تنوع در بوته های حاصل از تکثیر دست خواهند یافت. علاوه بر این در اغلب گیاهان فرزندان حاصل شده از طریق بذر، به مراتب نسبت به گیاهان تولید شده به روش های دیگر قوی تر هستند. از این روش برای تولید انبوه برای کشت های وسیع در پارکهای جنگلی نیز استفاده می شود.
بذر رز
کشت بذر
تکثیر رز از طریق بذر به دو منظور انجام می شود.
- اصلاح کنندگاه گیاه برای تولید ارقام جدید رز از روش هیبرید بین رزهای مختلف استفاده می کنند. سپس بذرهای بدست آمده از این اختلاط را می کارند و پایه های مورد نظر را از بین آنها جدا می کنند.
- برای بدست آوردن نهال های کوچک و جوان نسترن که برای پیوند شکمی و ازدیاد دیگر انواع رز به کار می رود.
علاوه بر اینها در اغلب گیاهان بوته ها یا نهال های حاصل از کشت بذر نسبت به روش های دیگر تکثیر، پایه های قوی تری تولید می کنند.
برای کاشت بذر رز چه کنیم؟
برای کشت بذر رز ابتدا باید میوه های رسیده رز که در اوایل پاییز به رنگ نارنجی و یا قرمز در آمده اند جمع آوری کنید. سپس بذر ها را از میوه جدا کرده و کرک ها را نیز تمیز کنید. بذرها دارای خفتگی هستند و باید یک دوره ۶ تا ۱۰ هفته را در دمای حدود ۴ درجه سانتیگراد و محیط مرطوب برای فعال شدن آنزیم های جوانه زنی و شکستن خواب بذر بگذرانند. در غیر این صورت بذرها جوانه نمی زنند.
به دو روش برای تامین این نیاز سرمایی می توان عمل کرد.
- روش اول کشت مستقیم در خاک است. بدین منظور ۶ تا ۱۰ هفته قبل از آخرین یخبندان اقدام به کشت دانه ها در محیط باز می کنند. این زمان حدود اواخر پاییز و یا اوایل زمستان خواهد بود.
- در روش دوم شما باید این نیاز سرمایی را خودتان فراهم کنید. پس از خارج کردن بذرها از میوه، بهتر است بذرهای تمیز شده را ضد عفونی کنید. برای این کار می توانید از پراکسید هیدروژن ۳% (آب اکسیزنه) به اندازه یک قاشق چایخوری در یک فنجان آب حل کنید و بذرها را در آن به مدت یک ساعت استراحت دهید و یا از هیپوکلریت سدیم (وایتکس) ۲% به مدت ۵ دقیقه استفاده کنید. برای استفاده از وایتکس حدود یک قاشق چایخوری وایتکس را در نیم لیتر آب حل کنید و بذرها را به مدت ۵ دقیقه در این محلول خیس کنید. سپس بذرها را با کمی ماسه شسته شده و یا پرلیت مرطوب مخلوط کرده و آنرا داخل پاکت نایلونی زیپ دار قرار دهید و به مدت ۶ تا ۱۰ هفته در دمای حدود ۴ درجه در یخچال نگهداری کنید.به جای ماسه یا پرلیت می توانید از دستمال کاغذی استفاده کنید. در مدت نگهداری بذرها در یخچال باید مرتب رطوبت بذرها کنترل شده و در صورت کاهش رطوبت مقداری آب که ترجیحا آب جوشیده سرد شده باشد به آن اضافه کرد. پس از گذراندن دوره سرمادهی، بذرها از داخل پاکت خارج شده و در یک خاک مناسب و سبک کشت می شوند. اگر بذرها جوانه زده بودند، مراقب باشید ریشه چه آنها شکسته نشود. در این مرحله یک شکستگی کوچک هم می تواند به از بین رفتن کامل بوته شما بیانجامد. بذر ها را در عمق ۵ میلیمتری خاک بکارید. و سطح خاک را تا بالا آمدن جوانه ها مرطوب نگاه دارید. پس از یک تا دو هفته بذر ها جوانه زده و سر از خاک در می آورند.
پس از سبز شدن آبیاری را محدود کنید و تا وقتی سطح خاک خشک نشده آبیاری نکنید. بوته های رشد یافته شما پس از یک سال قابل انتقال به مکان اصلی برای کاشت هستند. توجه داشته باشید به دلیل گرده افشانی آزاد گیاه رز، بوته های تولید شده ممکن است دقیقا شبیه پایه مادری نباشند. این موضوع کاملا طبیعی است.
